نام قدیم سنت پترزبورگ چیست؟ اگر کسی این سوال رو از شما پرسید در پاسخ چه چیزی باید بگید؟ به طور استثناء، این مرتبه جواب دادن سوال با یک سوال دیگه کار زشت و غیر حرفه ای نیست. چون باید از طرف مقابل بپرسید:
نام قدیم سنت پترزبورگ در کدام زمان رو بگم؟
بله. این شهر نه چندان قدیمی که کمی بیشتر از سیصد سال قدمت داره. ولی در همین عمر نسبتا کم، به دفعات اسمش تغییر پیدا کرده. نیاز به توضیح نیست که این تغییر نام شهر سنت پترزبورگ هم همیشه دلایل سیاسی پشت خودش داشته. وگرنه تغییر نام یک کوچه گرفته تا یک شهر همیشه و همه جای دنیا به طور کل کاری عجیب و غیرمنطقی به حساب میاد. این تغییر نام و تاثیر عوامل سیاسی به قدری مشخص هست که حتی از اسم شهر در هر زمان میشه متوجه گرایشات سیاسی و اجتماعی حکومت اون زمان کشور روسیه شد.
برای درک بهتر تغییر نام این شهر و دلایل اون، بهتره از قبل یه طور مختصر تاریخ سنت پترزبورگ رو مطالعه بکنیم.
تاریخ مختصر شهر سنت پترزبورگ (سن پترزبورگ)
تاریخ 300 ساله این شهر رو میشه به 3 دوره اصلی تقسیم کرد. همان طوری هم که قبلا اشاره شد هر دوره با یک سیستم حکومتی در این کشور همزمان بود.
تاسیس شهر سنت پترزبورگ
سنت پترزبورگ شهر بسیار جوانی است. سنگ بنای این شهر در جزیره پتر و پاول، در سال 1703 و توسط یکی از بزرگترین حاکمان روسیه یعنی پتر اول گذاشته شد. به دلیل سن کم و بر خلاف مسکو هیچ بافت شهری مربوط به قرون وسطی در این شهر دیده نمیشه. با این حال شهر تازه تاسیس سنت پترزبورگ همه عناصر یک شهر سنتی روسی را در خودش داشت. با اینکه از بیرون اصلا شبیه به قلعه های سنتی روسیه به نظر نمیرسی ولی درون شهر کلیسای جامع، ضرابخانه، اسلحه خانه، قبرستان و زندان شهر رو میبینید. همه این ها نشون میده که تولد شهر سنت پترزبورگ فقط و فقط دلیل نظامی و تهاجمی داشته.
این شهر در یک پارادوکس عجیب متولد شد. این شهر در ظالمانه ترین حالت ممکن ساخته شد. سازندگان این شهر عمدتا دهقان ها و سربازانی بودن که به اجبار به کار گرفته شده بودن. و این کار به نتیجه رسوندن ایده بلندپروازانه پتر کبیر در ساخت رویایی اون بود. شهری زیبا که به قول مورخین روس بر روی اسکلت جمجمه کارگران و سربازهای روسی ساخته شده.
پتر کبیر بنیانگذار شهر سنت پترزبورگ بود. او حتی فراتر از این شهر، بنیانگذار روسیه نوین و قدرتمند بود. بعد از چندین قرن که روسیه در انزوای سیاسی و نظامی به سر می برد، پتر کبیر تونست دوباره روسیه رو به یکی از قدرت های بزرگ اروپا تبدیل بکنه. بعدا حتما درباره جزئیات این تولد مجدد روسیه بهتون میگم. ولی این تولد روسیه جدید هم زمان بود با تولد این شهر. به همین خاطر عنوان سنت پترزبورگ به پاس تاثیرگذاری پتر کبیر در تاریخ روسیه روی این شهر قرار گرفت. هنوز هم وقتی که به سنت پترزبورگ سفر میکنیم در گوشه و کنار این شهر، واضح یا پنهان علائم حضور پتر کبیر رو میتونیم ببینیم.
سنت پترزبورگ قرن نوزدهم
در طول قرن نوزدهم، شهر به لطف نویسندگان بزرگ و شناخته شده ای که در آن زندگی می کردن تصویر اسطوره ای پیدا کرد. خیلی ها نام فئودور داستایوفسکی رو مترادف با شهر سنت پترزبورگ می دونن. داستایوفسکی جایی از زبان یکی از شخصیت های داستان چنین توصیفی از این میکنه: «هیچ چیزی وجود ندارد که نتوانی در سنت پترزبورگ پیدا کنی.» احتمالاً هم برای گفتن چنین مطلبی حق داشت. نیکلای گوگول، نویسنده معروف روسی (یا بهتر بگم اوکراینی) به عنوان یک کارمند دولتی به این شهر وارد شد. در اکثر نوشته های گوگول نفرتی نسبت به شهر دیده میشد: «اوه، به این چشم انداز [خیابان] نوسکی اعتماد نکن! من همیشه وقتی در کنار شنلم راه می روم، خودم را محکم تر در لباسم می پیچم و کاملاً سعی می کنم به اشیایی که با من برخورد می کنند نگاه نکنم.» دوست گوگول که به نام دیگر الکساندر پوشکین شناخته میشه هم ساکن پترزبورگ بود و چنین خلق و خویی داشت. یکی از معروف ترین شعرهای او به نام سوار برنزی درباره سیل ویرانگر در شهر سنت پترزبورگ بود.
لنینگراد در قرن بیستم
قرن بیستم سنت پترزبورگ با چند جنبش، انقلاب یا کودتا در فاصله سال های 1905 تا 1917 همراه بود. جنبش دهقانان ، شلیک به آنها، تشکیل و لغو دومای روسیه (مجلس روسیه)، برکناری آخرین تزار و در نهایت ورود زیرکانه لنین به شهر برای هدایت نیروهای مردمی، تشکیل حزب اکثریت (بلشویک) و به دست گرفتن حکومت جدید همراه بود.
با اینکه حکومت جدید شهر رو ترک کرده بود و پایتخت جدیدی برای خود انتخاب کرده بود (مسکو). ولی مشکلات کماکان در این شهر باقی مانده بود. در زمان جنگ جهانی دوم به مدت 900 روز این شهر توسط آلمانی ها محاصره شده بود. به طور معجزه آسا و عجیبی مردم شهر از خودشون مقاومت نشان دادن. هشتصد هزار کشته هم باعث تسلیم این شهر نشد و در نهایت با پایان جنگ جهانی این شهر نجات پیدا کرد. بعد از جنگ جهانی شهر روزهای بهتری به خودش دید و به سرعت شروع به بازسازی کرد.
سنت پترزبورگ معاصر
با فروپاش اتحاد جماهیر شوروی در اواخر قرن بیستم، مسکو کماکان پایتخت روسیه باقی ماند. در این روزها شور و اشتیاق نسل جدید به ساخت سنت پترزبورگ و رشد اقتصادی که در سراسر کشور دیده میشد به ناامیدی پیرمردهای انقلابی غلبه کرد و شهر روز به روز به سمت توسعه بیشتر حرکت کرد. در همین روزها بود که تاریخ سنت پترزبورگ و شرایط کنونی این شهر برای گردشگران خارجی جذابیت ایجاد می کرد و تا همین چند ماه پیش هم یکی از دوست داشتنی ترین مقاصد گردشگری برای همه مردم دنیا بود.
نام های مختلف سنت پترزبورگ در دوران مختلف
اولین نام شهر از زمان تاسیس – سنت پترزبورگ یعنی چه؟
پتر کبیر بنیانگذار شهر سنت پترزبورگ بود. او حتی فراتر از این شهر، بنیانگذار روسیه نوین و قدرتمند بود. بعد از چندین قرن که روسیه در انزوای سیاسی و نظامی به سر می برد، پتر کبیر تونست دوباره روسیه رو به یکی از قدرت های بزرگ اروپا تبدیل بکنه. بعدا حتما درباره جزئیات این تولد مجدد روسیه بهتون میگم. ولی این تولد روسیه جدید هم زمان بود با تولد این شهر. به همین خاطر عنوان سنت پترزبورگ به پاس تاثیرگذاری پتر کبیر در تاریخ روسیه روی این شهر قرار گرفت. هنوز هم وقتی که به این شهر سفر میکنیم در گوشه و کنار این شهر، واضح یا پنهان علائم حضور پتر کبیر رو میتونیم ببینیم.
پتروگراد، دومین نام شهر بعد از انقلاب بلشویک ها
در فاصله کوتاهی بعد از انقلاب بلشویک ها در سال 1917 و بعد از آرام شدن اوضاع اتحاد جماهیر شوروی، بلشویک ها تصمیم گرفتن اسم این شهر رو تغییر بدن. اسم قدیمی یعنی سنت پترزبورگ چندان اسم خوشایندی نبود.
“بورگ” پسوندی غیر روسی تقریبا به معنی شهر است. به همین دلیل سنت پترزبورگ بیشتر از اینکه یک اسم روسی به نظر بیاد، شبیه به یک اسم غربی و اروپایی بود. به همین دلیل نام جدید پتروگراد توسط انقلابیون بلشویک برای شهر انتخاب شد.
پسوند گراد به چه معنی است؟
“گراد” پسوند مکان در زبان روسی هست و شهرها و روستاهای زیادی با این اسم در کشور روسیه وجود دارن. این تغییر نام با توجه به حال و هوای انقلابی اون زمان شوروی چندان هم عجیب به نظر نمیرسه.
لنینگراد، شهری به یاد لنین بزرگ
نام پتروگراد برای حدود یک دهه بیشتر دوام نداشت. چرا که اتفاقی بزرگ در اتحاد جماهیر شوروی رخ داد و اون مرگ رهبر انقلابی بلشویک ها، یعنی ولادیمیر لنین بود. مرگ لنین به قدری برای انقلابیون بزرگ و عمیق بود که در سراسر این کشور یادبودهای متفاوتی ایجاد شد. از قرار دادن مومیایی لنین در میدان سرخ مسکو گرفته تا نامگذاری دومین شهر بزرگ روسیه به نام رهبر فقید. اگر تا قبل از این پتر کبیر کسی بود که روسیه رو از زیر آوار تاریخ بیرون کشیده بود و به اوج قدرت رسونده بود، ولی در این زمان لنین بود که باعث آزادی توده های کارگر و کشاورز از چنگال تزارها و برژواها بود. به همین خاطر اسم این شهر بزرگ باید به نام لنین گذاشته میشد. در نتیجه از سال 1924 و بعد از مرگ لنین اسم این شهر به لنینگراد تغییر پیدا کرد و تا زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به همین نام باقی موند.
حذف اسم لنین و بازگشت شهر به نام اولیه
بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی خیلی از اقدام های افراطی انقلابی ها هم اصلاح شد. از جمله تغییر نام یک شهر که اصول و تجربیات شهرسازی نشون میدن که وابسته از نغییرات سیاسی حکومت ها هست. به همین خاطر اسم شهر برگشت به همون اسمی که از اولین روز تولد به اون شناخته میشد. از سال 1992 تا الان این شهر همه جا به نام سنت پترزبورگ شناخته میشه. گرچه هستن هنوز اقلیتی که تعلقات ذهنی و ایدئولوژیکی به دوران کمونیسم شوروی دارن و ترجیح میدن کماکان اسم انقلابی این شهر رو به زبان بیارن.
